AMASYA TAMİMİ (22 HAZİRAN 1919)

Mustafa Kemal Paşa’nın Havza’dan Amasya’ya doğru giderken Damat Ferit Paşa, Paris Konferansı nezdinde siyasi temaslarda bulunarak 17 Haziran 1919 tarihinde Osmanlı taleplerini dile getiriyordu. Wilson

Prensiplerini esas alan Ferid Paşa şu taleplerde bulunmuştu;

1-      Savaştan önceki Osmanlılara ait olan toprakların statüsünün muhafazası,

2-      Ege Adalarının Yunanistan ve Oniki Ada’nın, İtalya tarafından Osmanlı Devleti’ne bırakılması

3-      Balkan Harpleri sonunda, Bulgar ve Yunanlılara geçmiş olan Batı Trakya’nın, Osmanlı Devleti’ne geri verilmesi,

     

4-      Doğu Anadolu’da, bir Ermenistan’ın kurulması müzakerelerine başlanabileceği,

5-      Osmanlılara bağlı kalmak şartıyla, Araplara muhtariyet verilebileceği.

Bu talepleri ile Ferid Paşa gülünç bir duruma düşmüştü. Osmanlı Devleti’nin konferansa davet edilmesinde önemli bir rol oynayan Clemenceau’nun, Ferid Paşa’ya hitaben, “Okuduğunuz kağıdı bize bırakınız. Siz aşağıdaki büfeye gidip istirahat ediniz” şeklindeki sözleriyle hakaret edercesine müdahale ettiği ileri sürülmüştür. Ferid Paşa’nın konuşmasından sonra ABD Başkanı Wilson’un, “ömrümde bundan daha aptalca şey duymadım”, İngiliz Başbakanı Llyod George’un, tepki olarak “iyi espri” şeklinde alay ettiği ve bu sözleri de “Türklerin siyasi kabiliyetsizliğinin en iyi kanıtı” şeklinde değerlendirdiği iddia edilmişti. Bu tepkiler “siyaseten müdafaa” ile ülkenin kurtarılamayacağını gösteriyordu.

Dış politikada bu gelişmeler yaşanırken geçtiği Amasya’da temaslarını sürdüren Mustafa Kemal Paşa’nın, Posta Telgraf Umum Müdürü’nün, Redd-i İlhak ve Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyetleri tarafından gönderilmek istenen telgrafların katiyen kabul edilmemesine dair

talimatına tepkisi son derece sert oldu. 20 Haziran 1919 tarihinde vilayetlere bir telgraf çeken Mustafa Kemal Paşa milletin sesini boğmaya yönelik bu kararın uygulanmamasını emretti. Bu, Mustafa Kemal Paşa ile merkez arasındaki ilişkilerin gerilmeye başladığının ilk göstergesiydi.

Öte yandan 9. Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa, 20. Kolordu Komutanı Ali Fuat Paşa, İttihadçıların ileri gelenlerinden Hüseyin Rauf Bey, 3.Kolordu Komutanı Albay Refet Bey, Mustafa Kemal Paşa’nın yanında bulunan Kurmay Subaylardan Albay Kazım (Dirik)Bey ve Hüsrev (Gerede)Bey ile yaver Muzaffer (Kılıç) Bey’in imzalarının bulunduğu, Amasya Tamimi, telgraf aracılığıyla II. Ordu Müfettişi Cemal (Mersinli) Paşa ve 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir Paşa’nın fikirleri alındıktan sonra nihai şekline kavuşturuldu. Amasya Tamimi 22 Haziran 1919 tarihinde sivil ve askeri makamlara gizli kalmak şartıyla şifre ile tebliğ edildi. Amasya tamimi şu şekildeydi;

1-      Vatanın tamamiyeti, milletin istiklali tehlikededir.

2-      Hükûmet merkezi, İtilaf Devletlerinin etkisi ve denetimi altında bulunduğundan; sahip olduğu sorumluluğun gereklerini yerine getirememektedir. Bu durum milletimizi adı var kendi yok durumuna düşürüyor.

3-      Milletin istiklalini, yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.

4-      Milletin durumunu ve davranışını göz önünde bulundurarak haklarını dünyaya duyurmak için her türlü etki ve denetimden uzak bir milli heyetin varlığı gerekmektedir.

5-      Bunun için her taraftan vukuu bulan teklif ve milli istek üzerine Anadolu’nun en güvenilir yeri olan Sivas’ta milli bir kongrenin süratle toplanması kararlaştırılmıştır.

6-      Bunun için, bütün vilayetlerin her livasından parti ayrılıkları dikkate alınmaksızın muktedir ve milletin güvenini kazanmış üçer kişinin olabildiğince çabuk yetiştirmek üzere hemen yola çıkarılması gerekmektedir. Her ihtimale karşı bunun milli bir sır halinde

tutularak ve delegelerin gereken yerlere kimliklerini gizleyerek gelmeleri gerekmektedir.

7- Doğu vilayetleri namına 10 Temmuz’da Erzurum’da toplanması gereken kongre için sözü geçen vilayetlerin Müdafaa-i Hukuk ve Redd-i İlhak Cemiyetleri’nden seçilmiş üyeler zaten Erzurum’a doğru yola çıkarılmışlardır. O vakte kadar diğer vilayetlerimizin temsilcileri de Sivas’a geleceklerinden Erzurum Kongresi’nin üyeleri belirlenecek

zamanda umumi toplantıya katılmak üzere Sivas’a hareket edecektir.

Tamimde yer almayan ancak Mustafa Kemal Paşa, Ali Fuat Paşa, Hüseyin Rauf Bey, Albay Refet Bey ve Kazım Karabekir Paşa’nın üzerinde mutabakata vardığı gizli bir madde daha olduğu da dillendirilmektedir. Buna göre adı geçen komutanlar, beklenmedik bir vaziyetin ortaya çıkması halinde Sivas Kongresi’ni milli meclise dönüştüreceklerdi.

Bu arada Osmanlı Hükümeti’nin Paris Konferansı’ndan taleplerine karşı İtilaf Devletleri 28 Haziran 1919’da cevap verdiler. Bu cevapta Osmanlı taleplerinin başka ülkeleri de ilgilendirdiği ve acele bir karar vermenin

mümkün olmadığı dolayısıyla Paris’te kalmasının bir fayda sağlamayacağı Osmanlı heyetine bildirildi. Osmanlı delegeleri de Paris’i terk ettiler.

Bu cevap “Siyaseten müdafaa” fikrinin başarıya ulaşamayacağını göstermişti. Buna rağmen Damat Ferit Paşa Hükümeti bir süre daha bu fikri savunacaktı.