İlk
olarak yabancı devletlerin tamamının Ermenilerin lehinde yaptıkları müdahale ve
isteklerin, fazla kuvvetli ve istekli olmadığını vurgulamak gerekir. Bunun da
sebebi, Osmanlı Devleti’nde göze batacak ve Avrupa
kamuoyunu
harekete geçirecek derecede bir Ermeni olayının bulunmaması idi. Bu tür
olayları çıkarmak da Ermenilere düşüyordu. Bunun için ise her şeyden önce
teşkilat lazımdı.
Osmanlı
sınırları içindeki Ermeni cemiyetlerinin ilki 1860’ta İstanbul’da “Hayırsever
Cemiyeti (Benevolent Union)” adıyla kuruldu. Amacı Kilikya’yı yükseltmekti.
1870 ile 1880 arasında Van’da “Araratlı”, Muş’ta
“Okulsevenler”
ve “Doğu”, Erzurum’da “Milliyetçi Kadınlar” isimli dernekler ortaya çıktı.
Araratlı, Okulsevenler ve Doğu Cemiyetleri daha sonra birleşerek “Ermenilerin
Birleşik Cemiyeti”ni kurdular. Bunlar görünüşte hep sosyal mahiyette
cemiyetlerdi.
Bunların
yanında ihtilalci cemiyetler de kuruluyordu. 1878’de Van’da “Kara Haç Cemiyeti”
kuruldu. Bu Amerika’daki ‘Ku Klux Klan’ benzeri bir kuruluştu. Amacı Ermenileri
silahlı saldırılardan korumak için (!)
onları
silahlandırmaktı. 1881’de Erzurum’da “Anavatan Müdafileri (Pashtpan Haireniats)
Cemiyeti” kuruldu. Bunun gayesi de Ermenileri saldırılardan korumak için
silahlandırmaktı. 1882 yılında kapatıldı.
İhtilalci
siyasi parti olarak ilk ortaya çıkan kuruluş ise “Armenakan Partisi”dir.
Partinin kuruluş gayesi, ihtilal çıkararak Ermenilerin kendi kendilerini
yönetme hakkı kazanmalarını sağlamaktı. Parti programının
özeti
şöyledir: “Partinin kuruluş sebebi, ihtilal yolu ile Ermenilerin kendi
kendilerini idare hakkını elde etmektir. Partiye sadece Ermeniler girebilir.
Parti gayesine varmak için; aynı ideale inanan bütün milliyetperver
Ermenileri
bir araya getirmek, ihtilalci fikirleri yaymak, üyelere silah kullanmayı,
askerî disiplini öğretmek, silah ve para temin etmek, gerilla kuvvetleri
oluşturmak, halkı genel bir harekete hazırlamak gibi yollara
başvuracaktır.
Parti aktif ve yedek azalardan oluşacak, yedek azalar sadece malî destek
sağlayacaklardır. Bir merkez teşkilatı olacak, bölgede de bölge komiteleri
oluşturulacaktır. Merkez Teşkilatı, bölge komiteleri temsilcilerinden
oluşacaktır. Ayrıca diğer ihtilalci gruplarla işbirliği için özel komite
kurulacaktır.”
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder